«قامشى» پورتالىنىڭ ەلەكتروندى پوشتاسىنا سەرىك بوقان ەسىمدى اۆتوردىڭ «بەكەت اتاعا سىيىنىپ، جاردەم تىلەۋ قايدا اپارىپ  سوعار ەكەن؟»  دەگەن ماقالاسى كەلىپ ءتۇستى. اۆتوردىڭ جازۋىنشا، Abai.kz سايتىنا جاريالانعان «بەكەت اتا» اتتى ماقالا سەرىك مىرزانىڭ وسى جازباسىنا سەبەپشى بولعان كورىنەدى. 

مارتەبەلى، وقىرمان! «قامشى» - ەركىن اقپارات الاڭى. ايتار وي، قوسار پىكىرلەرىڭىز بولسا، مارحابات! ءبىز ءارقاشاندا وقىرماندارىمىزدىڭ ءتيىستى ۋاجىنە ورىن بەرۋگە دايىنبىز. 

***               ***                    ***

كەزىندە نۇق  پايعامبار  قاۋىمى وزىنەن بۇرىن وتكەن بەس اۋليەنىڭ ءارۋاعىنا سىيىنىپ كەتكەندىكتەن نۇق قانشا ەسكەرتۋ جاساپ «اللاعا سەرىك قوسپاڭدار!» دەسە  تىڭدامايدى،  كەيىن سونىڭ كەسىرىنەن  جويقىن اپاتقا جولىعىپ جويىلىپ كەتتى...  ءقازىر وكىنىشكە وراي باقىتىن اللادان ەمەس، ءارۋاقتان سۇراپ جۇرگەن ادامدار توبى ازايار ەمەس.  بۇرىندا ەستيتىنمىن تۇركىستاندا قوجا احمەت، ماڭعىستاۋدا ءپىر بەكەت دەگەن ۇلىقتاۋ ءسوزدى .  «جاراتۋشى تۇرىپ، جاراتىلعاننان نە سۇرايسىڭ؟» ( اباي).   ابايعا نەگە جۇگىنە بەرەمىز دەگەندە اباي ءسوزى قۇران مەن ءحاديستىڭ ولەڭ بولىپ سويلەگەن قازاقشا فورماسى.  ولاي بوسا جاراتىلعاننان سۇراعانىمىز اقىلعا سياما؟   دەمەك قۇران مەن سۇننەتكە جۇگىنبەگەندىكتەن ءىلىمسىز ساعىم  قۋالاپ جۇرگەنىمىزدى مويىندايتىن كەز جەتتى!  قاي زاماندا دا وڭ كوزىمىز قۇران، سول كوزىمىز سۇننەت بولۋى ءتيىس. ايتپەگەندە اپ-ساتتە اداسىپ كەتۋىمىز مۇمكىن. دالىرەك ايتساق، اللا مەن ادام اراسىنداعى رۋحاني بايلانىسقا ءارۋاق كىرىسە المايدى.    قۇران كارىمنىڭ، «راعىد» سۇرەسىنىڭ 28 اياتىندا: «جۇرەكتەر اللانى ەسكە الۋ ارقىلى جاي تابادى، ەستەرىڭدە بولسىن! جۇرەكتەر اللانى ەسكە الۋمەن ورنىعادى» دەيدى. بۇل ايات ابايدىڭ پايىمىندا: «دەنەنىڭ بارشا قۋاتىن، ونەرگە سالار بار كۇشىن، جۇرەكتىڭ اقىل سۋاتى ماحاببات قىلسا ءتاڭىر ءۇشىن» – دەپ ناسيحاتتالادى. وسىلاردا ءبىر ءارۋاقتان تىلەۋ دەگەن ءسوز بار ما؟ جوق!

 دەمەك ساناعا شىرە سالىنىپ، بەي وپا ساياساتتىڭ بەيشارا حالىنەن قۇتىلساق تا بەي سانالى تۇردە باعىتسىز اداسۋشىلىق باسىم بۇگىندە. ءدىن قايراتكەرى عۇمار قاراشتىڭ شاكارىمنىڭ «نوقتالى مي» ۇعىمىن ەرەكشە اتاپ كەتكەن. ءىلىمسىز ءبىر نارسەنىڭ ارتىنان ءتۇسىپ اداسۋشىلىققا قاتاڭ سىن بەرگەن. سول عۇلامالاردىڭ باعدار شامىن دۇرىس پايدالانىپ وزىمىزگە جول باسشى قىلۋىمىز ءتيىس. ولاي بولسا اقيقاتتان الشاق  ءوزىمىزدىڭ رۋحاني تانىمىمىزداعى  كەم­ءشى­لىك­تەردى كورۋگە ءام تۇزەۋگە ءتيىسپىز. سەبەبى «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەس» دەگەن ۇلى رۋحاني تانىم تارازىسى بار.

بەكەت اتا وتكەن (1750-1813) جىلدارى ءومىر سۇرگەن حاق يسلام جولىنداعى قۇرمەتتى تۇلعا. سوندىقتان ول كىسىگە ءار ءبىر قازاقتىڭ قۇرمەتى بار، ءبىراق سول سىيلاۋدى سىيىنۋعا جەتكىزىپ،  شاپاعاتشىعا بالاپ، جاردەم تىلەسەك  نە بولدىق؟  ولگەننەن كەيىن قۇدايلىق سيپاتقا كوتەرىپ اكەتۋ قانداي بەيشارالىق؟ ءبىز قايتا ول كىسىنىڭ ارتىندا قالعان وسيەتىنەن ءنار الۋىمىز كەرەك ەمەس پە ەدى. قۇراندا: «ءبىلىمسىز ەش نارسەنىڭ ارتىنان تۇسپە» دەيدى. دەمەك ءشاريعي ءىلىم الماي كوزسىز ارتىنان ءتۇسۋ اداسۋشىلىققا اپارماي ما؟ ءىلىم ول – نۇر، سول نۇر ارقىلى اقيقاتقا، باقىتقا جەتكىزەدى! 

                 ماقالانى جازۋعا تۇرتكى بولعان بورانباي عالييەۆ اتىراۋ جەرىنىڭ ازاماتى. باۋىرىمىز ماقالاسىنىڭ ءال-قيسساسىن بىلاي باستايدى: «جىعىلعاندى جەبەپ، جەلىككەندى جونگە سالاتىن، دارقاندىعى مەن باتىرلىعى، جاۋلاسقاندى دوستاستىرىپ، اتان تۇيە وتكەل بەرمەيتىن وزەندى كەرى اعىزاتىن قۇدىرەتى تۋرالى ماڭعىستاۋ حالقى جىر ەتىپ ايتادى»، – دەيدى تامسانىپ. ارى قاراي تاعى بىلاي دەيدى: «بەكەت اتا ارقىلى دەرتىنە شيپا تاۋىپ، تۇتىندەرى ءتۇزۋ ۇشىپ جاتقان وتباسىلار قانشا ما؟ ءسوز  رەتى  كەلگەندە ايتا كەتەيىن، باسىنا قيىن ءىس ءتۇسىپ، بارار جەر، باسار تاۋى قالماعان كەزدە بەكەت اتادان شاپاعات تىلەۋ ارقىلى تىعىرىقتان جول تاپقان  ادامداردىڭ ءبىرى – وسى جولداردىڭ اۆتورى»، – دەپ ءوزىنىڭ قالاي ءارۋاقتان جاردەم تىلەگەنىن اشىپ ايتادى.

ودان بارىپ تاعى بورانباي مىرزا اڭىز، ءافسانا سياقتى ءوز باسىنداعى وقيعالاردى باياندايدى. كوز تانىس ءبىر بالانىڭ ايتۋىمەن  18 - عاسىردا ءپىر بولىپ تانىلعان بەكەت اتادان جاردەم تىلەسەڭ ماقساتىڭا جەتكىزەدى دەيدى. سونىمەن ىشتەي جالبارىنا باستاعانى سول ەكەن، بۇكىل بازارشى تاۋارىن الىپ ساۋداسى كۇسەت بولىپ بايىپ كەتەدى.  «سۋدى قانشا ساپىرساڭ ماي بولمايتىنى سياقتى» ماقالا سول باستان اياق باياعى اتالمىش باعىتىنان تايماي بەكەت اتا مازارىنا 3 رەت بارعانى، ونداعى ەش دالەلسىز اقپارلارمەن جۇرتقا ءپىر تۋرالى فانتازيلىق ۋاعىز ايتادى. ول ءبىزدى بۇكىل قيىندىق اتاۋلىدان قۇتقارادى دەيدى. ءبىر بايقاعانىم جازبا باستان اياق  قيسىنسىز جازىلعان. اقيقاتتان اتتاعاننان كەيىن سولاي بولادى دا.

وندا ساراپتاپ كورەيىك. كەزىندە حريستياندار يسا پايعامبارعا سىيىنىپ اداستى، دىننەن شىقتى، ماڭگىلىك ازاپقا ۇشىرادى.. پايعامبارعا سىيىنعاندار اللانىڭ اشۋىن الىپ كەلەتىن بولسا، ءجاي ىزگى ادام رەتىندە تانىلعان بەكەت اتادان جاردەم تىلەپ، قولداۋ سۇراعان ادامداردىڭ جاعدايى قانداي بولماق؟  ويتكەنى بۇل اللاھ الدىندا كەشىرىلمەيتىن كۇنا، اللاعا سەرىك قوسۋ. وعان دالەل، بۇحاري اللاھ وعان رازى بولسىن! جەتكىزگەن حاديس: «كىمدە كىم اللاھ تاعالادان باسقا بىرەۋگە دۇعا ەتىپ، جالبارىنىپ جۇرسە، ول توزاققا ەنەدى» دەلىنگەن. ول از بولسا قۇراندا اللا ايتىپ جاتىر: «اللاھپەن بىرگە باسقا ءتاڭىر شاقىرما. وندا، سەن دە ازاپقا ۇشىراۋشىلاردان بولارسىڭ»   (شۋرا سۇرەسى. 213 ايات).

      ادامدار ءوز ناپسىسىنە وڭاي بولۋ ءۇشىن اللانىڭ ءدىنىن ءوزىنىڭ قالاۋىنا باعىندىرعىسى كەلەدى. دەمەك ولىلەر بىزگە مۇقتاج. اۋليە مەن ءارۋقتاردان جانە عايىپتاعى ادامداردان كۇنامىز ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋىمىزعا جانە جاردەم تىلەۋىمىزگە بولمايدى.  وكىنىشكە وراي، قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا وسىنداي شاريعاتقا قايشى جۇمىستار  ەتەك الىپ جاتىر. ياعني اۋليە اتا بابالارداڭ باسىنا بارىپ تىلەك تىلەۋ، ولارعا قۇرباندىق شالۋ، ولاردان كوتەرمەگەن ايەلدەر نەمەسە قۇرساق كوتەرمەگەن كەلىنشەكتەر بارىپ سولاردان بالا سۇراپ جاتادى. بۇلاردىڭ ءبارى تانىمعا جات، شاريعات تىيعان، يسلامعا قاراما قايشى تىرلىكتەر. سوندىقتان بۇنداي امالداردان اۋلاق بولۋىمىز كەرەك.

قابىرگە بارعاندا، ياعني  تەك قانا ءبىز اقىرەتتى ەسكە الۋ ءۇشىن،  عانا  ءقابىردىڭ باسىنا بارامىز. ءبىر تىلەك تىلەپ، ولاردان جاڭاعىداي ءبىر دۇعانىڭ قابىل بولۋىن تىلەۋ بۇل شاريعاتقا قايشى، شيرىك امالىنا جاتادى. مىسالى بەكەت اتانىڭ قابىرىن ۇلكەن القالى ساراي قىلىپ سالىپ، قۇلشىلىق ورنى قىلىپ الدى. بۇل شىنىندا كەشىرىلمەيتىن كۇنا. وعان دالەل:  بۇحاري مەن ءمۇسىلىم جەتكىزگەن مىنا حاديستە «اللاھ ەلشىسى وعان اللاھ تاعالانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن! ءقابىردى سىرلاۋعا، ۇستىنە وتىرۋعا، كەسەنە تۇرعىزۋعا، توپىراعىن بيىك ەتىپ كوتەرۋگە، جانە وعان ءبىر نارسە جازۋعا تيىم سالدى.»،- دەلىنگەن. جانەدە اللانىڭ ءسوزىن كەلتىرەمىز قۇراننان: «شىنىندا، مەن – اللاھپىن. مەنەن وزگە ەشبىر قۇداي جوق. ەندەشە ماعان قۇلشىلىق ەت جانە مەنى ەسكە الۋ ءۇشىن نامازدى ورىندا»، – دەيدى(تاھا سۇرەسى، 14 – ايات). دەمەك بارىمىزگە جاقسىلىققا ايتىپ، جاماندىقتان قايتارۋ پارىز.

پايعامبار س.ءا.ۋ كەزىندە مەككە مۇشىرىكتەرى قولدان جاساعان  پۇتقا جانە اللاعا دا  قۇلشىلىق قىلاتىن بولعان. مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ع.س) ءبىر ءباداۋيعا كەلىپ: «قانشا قۇدايعا سىيىناسىڭ؟»، – دەيدى. ول: «جەتى قۇدايعا. بىرەۋى اسپاندا، التاۋى جەردە»، – دەيدى. «قاتتى قىسىلعاندا قايسىسىنان جاردەم سۇرايسىڭ؟»، – دەگەندە، «اسپانداعىسىنان»، – دەپتى. «وندا ءجاي قينالعاندا دا سوعان سىيىنا بەرمەيسىڭ بە؟ قاتتى قىسىلعاندا جاردەم بەرگەن قۇداي ءجاي ۋاقىتتا دا قۇتقارماي ما؟»، – دەگەن. پايعامبارىمىز (س.ع.س) ءتاۋحيدتى قاراپايىم ادامدار ۇعىمىندا، تىلىندە  سولاي جەتكىزىپ، اللاعا سەرىك قوسۋدان قايتارعان. ينشاللا ءبارىمىزدى مەيىرىمدى اللا تۋرا جولعا سالسىن!

سەرىك بوقان